Хичээлийн нэр: Нийтийн захиргаа - Судлах зүйл Бэлтгэсэн: А. Арман

Хичээлийн нэр: Нийтийн захиргаа - Судлах зүйл
Бэлтгэсэн: А. Арман
Оросын хөгжлийн стратегийн өөрчлөлт шинэчлэлтийн төлөвлөгөөний тухай
Саяхан болж өнгөрсөн “Единая Россия” буюу манай хойд хөршийн засгийн эрхийг баригч хамгийн хүчтэй нөлөө бүхий улс төрийн хүчний Их хурал дээр Орос улс өөрийн стратегийн төлөвлөгөөг өөрчлөх бодолтой байгаагаа зарлалаа. Тэдний хувьд улс орныхоо хөгжлийн урт удаан хугацааны турш баримтлах чиг баримжаа болон эн тэргүүнд шийдвэрлэх ёстой асуудлуудаа тодорхойлов. Энэ нь юун түрүүнд уг улс төрийн хүчний байр сууриа бэхжүүлсэнтэй холбоотой юм. Өөрөөр хэлвэл сүүлийн жилүүдэд болсон хэд хэдэн улс орны хэмжээний сонгуулиудаар ялалт байгуулж, Холбооны улсууд болон томоохон аж үйлдвэрийн нөөц ихтэй бүс нутаг, мужуудыг энэ улс төрийн хүчин хянаж чаджээ. Үүнийгээ төрийн залгамж чанарт сайнаар нөлөөлнө гэж дүгнэв. Тэд иргэдийнхээ санал буюу дэмжлэгийг өөрсдийн бодит хийсэн ажлын үр дүн, улс орныхоо амьдралыг нүдэнд харагдахуйцаар өөрчилж чадсан явдал мөн түүнчлэн “өдрийн дэглэмийг ягштал баримтлах” буюу амласан мөрийн хөтөлбөрөө амжилттай хэрэгжүүлж буйтай холбон тайлбарлаж байна.
Үүнийг нь тодотговол Орос улс дэлхийн томоохон эдийн засгийн гүрэн болохын хувьд шинэчлэгдэн хөгжихийн тулд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлтийг тогтвортой барих, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийнх нь суурь болсон салбарууд болох машин үйлдвэрлэл, цахилгаан түлш эрчим хүч, тээвэр, банк, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний чанар чадавхийг үлэмж дээшлүүлэх, үүний тулд гол нөхцөл бололцоо болох боловсон хүчний мэргэшил чадавхийг төгөлдөржүүлэх болон нийгмийн бүхий л салбаруудыг хамарсан өөрчлөлт шилжилтийг дэс дараатай хийх явдал юм.
Үүний тулд хөдөлмөрийн бүтээмжийг доод тал нь 3-4 дахин өсгөх ёстой. Ингэж чадвал бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл одоо байгаа 6 хувиас 25 хувь хүртэл нэмэгдэх юм байна. Чадвал 30 хувь болгох зорилт тавьжээ. Харин эдийн засгийн үргүй зардлыг 40 хувь хүртэл бууруулах нь зайлшгүй чухал болоод байна. Бодит хүчин чадалтай эдийн засгийн бааз суурьтай байж, ард иргэдийнхээ орлого, амьдралын түвшинг дээшлүүлж, төрийн гол зорилго болох хэнээс ч хараат бус, дундаж амьдралтай орос иргэн, орос айл гэсэн зорилт хэрэгжих суурь нь тавигдах юм. Цаашлаад Оросын иргэдийн дундаж наслалтыг 72-75-д хүргэж чадвал хүн амын тооны тэнцвэр хадгалагдана. Үүний тулд чанартай эрүүл мэндийн үйлчилгээ болон боловсролыг эн тэргүүнд тавьж, амьдралд хүрэлцэхүйц тэтгэвэр тэтгэмжийг олгох явдал гэж үзэж байна. Энэ бүхэн цаашлаад дийлэнх гэр бүл өөрийн гэсэн амьдрах орон байрны асуудлаа бие даан шийдэх боломжийг олгоно.
Энэ бүх зорилтууд Орос улсыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх хөтөлбөрт тусгалаа олжээ. Энэ хөтөлбөр нь манай үндэсний хөтөлбөртэй адил ард иргэд, эрдэмтэн мэргэд, нам улс төр, олон нийтийн хүч дэмжлэгтэйгээр боловсруулагдсан юм байна.
Энэхүү 2020 он хүртэлх хэтийн зорилт /стратеги/ - ын эхний үе шатыг хэрэгжүүлэхийн тулд эхний алхам болгож, урьдчилсан төлөвлөгөө /план/ гаргасан бөгөөд энэ нь 2012 он хүртэлх Оросын Холбооны Улсын Засгийн Газрын баримтлах үндсэн үйл ажиллагааны хөтөлбөр юм байна. Энэхүү хөтөлбөрт ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн тодорхой саналуудыг /улстөрийн системийг улам боловсронгуй болгох, авилгалтай тэмцэх, боловсон хүчний нөөцийг бий болгох, нийгмийн хамгааллын салбарын өөрчлөлт шинэчлэлийг түргэтгэх/ тусган амьдралд хэрэгжүүлэх зорилт тавиад байна. Гэхдээ Оросыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх төлөвлөгөө тийм ч амар хэрэгжих боломжгүй байна. “Хямдхан үнэтэй тэжээн тэтгэх систем” /нийгмийн хамгаалал/, хаа хамаагүй цацаж байдаг хямдхан мөнгө” /дайн/ болон АНУ-д үүсээд буй ипотек /урт удаан хугацааны зээл/-ийн хямрал нь салах аргагүй дөнгө тушаа болж байна. Дэлхийн эдийн засгийн систем өөрөө ганхаж, зах зээлийн гэгдэх энэ харилцаанд хэн ч итгэхээ больж. Санхүүгийн гэгдэж байсан хямрал аажмаар эдийн засгийн хямрал болсон гэж дүгнэж байна. Энэ хямрал ямарч шалтаг шалтгаантай байсан Орос төдийгүй дэлхийн бүх улс орнуудыг өөрсдийн ард иргэдийн амьжиргаа эд хөрөнгө, эдийн засаг, үндэсний валют зэргийг уналтаас хамгаалах хүч чадлыг шалгаж байна. Өнөөгийн дэлхийн эдийн засгийн системийн хямралыг байгалийн гамшигтай адилтгаж, түүнийг урьдчилан таах урьдчилан сэргийлэх боломжгүй гэж дүгнэжээ. Оросын Засгийн газрын авсан болон авах ёстой бүх л арга хэмжээг дэлхийн бусад улс орны засгийн газрууд ч авсаныг энд дурьджээ. Энэ нь юун түрүүнд өрнөж буй хямралыг нухацтай ажиглаж, энэхүү хямралыг чадвал ямар нэгэн уршиг хоргүй, эс чадвал багахан хохирол амсаж давах арга замыг тодорхойлох явдал гэв. Оросын Засгийн газар ийм ч учраас гар хумхин суугаагүй гэдгээ тодотгов. Тайлбар нь Оросын эдийн засгийн хүчин чадал 2 дахин нэмэгджээ. Эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүд бараг тогтворжиж байна. Үүнийгээ тэд Орос бусад улс орон шиг их хэмжээний зээл, өр ширийн дарамт бага учир эрсдэл бага байсан гэж дурьджээ. Түүнчлэн Оросын санхүүгийн нөөц хөрөнгө хангалттай байгаа учир энэ нь хөрөнгө санхүүжилтийн чөлөөтэй арга хэрэгслүүдийг ашиглах, макроэкономикийн тогтвортой байдлыг хангах болон хамгийн гол нь рублийн ханш уналтаас сэргийлэх, түүнийг байнга хэлбэлзэх аюулаас аварсан гэж хэлж болохоор байна. Одоо ч үүний тулд бүх арга хэмжээг авч байгаа юм байна. Холбооны хуримтлагдсан нөөц нь ирэх жилүүдэд оросын төсвийн системийн үр дүн хүчин чадлыг дээшлүүлэхэд чиглэгдэх юм байна. Бүр тодотговол энэ нь төсвийн үр дүн болон хүчин чадлыг дэлхийн нефтийн болон бусад экспортын гол нэрийн бүтээгдэхүүний үнээс огт хамааралгүй нэмэгдүүлнэ гэж байна. Төсвийн байгууллагын зардал, түүний ажилтнуудын цалин хангамж, тэтгэврийг тусад нь байлгах юм байна. Ингэснээр нийгмийн хамгааллын систем тогтвортой байдлаа хангана. Өөрөөр хэлвэл иргэдийн хадгаламж, төлж буй татвараар үүссэн хүндрэлийг давдаг болхи аргаас татгалзах юм байна. Эдийн засгийн болон улс төрийн боломжоо бэхжүүлэн ашигласнаар одоо дэлхийд нүүрлээд буй тогтвортой бус хямралаас Орос орон улам хүчтэй, улам чадварлаг болон гарна гэж зорилт тавьжээ. Өөрөөр хэлвэл энэхүү хямралыг өөрийнхөө хүч чадлыг дээшлүүлэх эм тариа болон хэрэглэнэ гэсэн үг. Гэхдээ Оросын үндэсний эдийн засгийн хөрвөх чадвар сул, маш алгуур нэрийн төдий өрнөж байгаа санхүүгийн зах зээлийн шинэчлэлт нь өөрөө хүссэн хүсээгүй дэлхийн эдийн засагтай ямар нэг байдлаар уяатай байлгаж байна. Дээрх саад бэрхшээлийг тоолгүйгээр Орос улс өөрийн стратегийн төлөвлөгөөг тодорхойлон хэрэгжүүлэх ёстой гэжээ. Тийм ч учир энэхүү дэлхийн эдийн засгийн хямралыг өөрсдийн стратегийн зорилгод ашигтайгаар даван туулах талаар бодлого боловсруулж байгаа юм байна.
Үүний тулд хамгийн гол хийх ажил бол ард иргэдийнхээ амьдралыг дээшлүүлэх явдал гэж үзжээ. Хүний хөгжлийг хамгаалах дэмжих арга хэрэгслийг ойрын хугацаанд улам боловсронгуй болгох, өнөөдөр боловсрол, эрүүлийг хамгаалах, нийгмийн хамгааллын салбарт оруулж буй хөрөнгө оруулалт нь ирээдүйн асар их мөнгөөр хэмжишгүй хөрөнгө оруулалт гэж тодорхойлжээ. Хямралын дараахь дэлхий ертөнцөд хүний үүрэг роль өсөн нэмэгдэх бөгөөд тэр үед орос иргэд өөрийн байр суурийг тэнд баттай эзэлсэн байх ёстой гэжээ. Тийм ч учир Оросын Засгийн Газар “Эрүүл мэнд” болон “Боловсрол” гэсэн хоёр том үндэсний хөтөлбөрөө цаашид ч үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэхээр болсон байна. 2008 оны 12 сарын 1 нээс холбооны эрүүлийг хамгаалах болон боловсролын байгууллагууд, холбооны төсвөөс санхүүждэг бусад байгууллагуудтай адилхан /жишээ нь урлагийн салбар/ хөдөлмөрийн хөлсний шинэ системд шилжинэ. Энэ нь ажил үйлчилгээний чанараар үнэлэх, чадварлаг шилдэг эмч багш нарыг урамшуулах систем юм. Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд холбооны төсвийн зардалд эзлэх цалин хөлсний фонд 30 хувиар өсөх юм байна. Ирэх оноос нийгэмд эрүүл амьдралын үнэ цэнийг сурталчилсан олон олон арга хэмжээ зохион байгуулагдах юм байна. Эрүүл мэндийн даатгалын болон үнэ төлбөргүй үзлэг эмчилгээний зардлыг улсаас хариуцах системийг өөрчлөн сайжруулах арга хэмжээ үргэлжилнэ. Тэр дундаа зүрх судасны өвчнийг үзэж оношлох эмчлэх зардлыг нэмэгдүүлэх юм байна.
Боловсролын салбарт үндэсний их дээд сургуулиудын эрдэм шинжилгээний сүлжээ бий болгох, судалгаа шинжилгээнд шаардлагатай санхүүжилтийг бүх түвшинд шийдвэрлэнэ. Түүнчлэн холбооны боловсролын стандартыг цаг үетэй уялдуулан шинэчлэх, боловсролын үйлчилгээний чанар болон бие даасан үнэлгээний системийг өөрчлөх юм байна. Сургуулийн өмнөх боловсролын одоогийн байгаа түвшинг хэвээр хадгална. Түүнчлэн Ерөнхийлөгчийн “Бидний шинэ сургууль” гэсэн хөтөлбөрт сургуулийн багш нарын цол зэрэг урамшуулал, хангамжийг дээшлүүлэх арга хэмжээ төлөвлөгдсөн юм байна.
Тэтгэвэр тэтгэмжийн шинэ системд шилжих гэж байгаа юм байна. 2009 оны сүүл гэхэд нийгмийн халамжийн тэтгэмжийн дундаж, өндөр настны тэтгэвэртэй тэнцүү олгогдох зорилт тавьжээ. Харин 2010 он гэхэд өндөр настны тэтгэврийн дундаж 2008 онтой харьцуулахад 1,5 дахин нэмэгдэх юм байна. Мөн тэтгэврийн хуулинд өөрчлөлт оруулж социализмын үед ажил хөдөлмөр эрхэлж өөрсдийнхөө тэтгэврийг хуримтлуулчихсан өндөр настнуудын тэтгэврийг илүү шударгаар нэмэгдүүлэх зорилт тавьжээ. 2010 оноос хойш тэтгэврийн данс нээлгэх 30 настай иргэдийн хувьд татвар төлсний дараахь орлогоос нь 40 хувиас доошгүй тэтгэврийг олгох боломж нээгдэх юм байна. Энэ нь олон улсын стандартад дөхөж очно гэсэн үг. Мөн ирэх онд ажил олгогчийн ажилтнуудынхаа эрүүл мэндийн болон боловсролоо дээшлүүлэхэд зориулсан зардлын дийлэнх хувийг татвараас чөлөөлөх юм байна. Гэхдээ тэр мөнгийг тэтгэврийн баазыг нэмэгдүүлэх болон орон сууцны асуудлыг шийдвэрлэхэд нь зориулах нөхцөлтэйгээр чөлөөлнө. Энэ бүхэн яван явсаар урт удаан хугацаанд тогтвортой ажиллаж амьдрах “хүнд оруулж буй хөрөнгө оруулалт” болох юм байна. Мэдээж хэрэг нийгмийн халамж хамгаалал нь өөрөө маш их үрэлгэн зардал шаарддаг. Гэхдээ Орос орон төлөвлөсөн зорилтдоо хүрэхийн тулд энэ ачааг үүрч чадна гэж үзэж байна. Бас одоо дэлхийн бусад улс орнуудад үүсээд буй хямрал ирээдүйд орост энэ их ачаанаас болж нүүрлэвэл яах вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ. Төсвийн балансаа тэнцвэржүүлж яг төлөвлөснийхөө дагуу шаргуу ажиллах юм бол Орос улс энэ бүхнийг ажрахгүй давна, эдийн засгаа ч бэхжүүлнэ гэж үзэж байна. Тэр төлөвлөгөөний дагуу зайлшгүй чухал зарим арга хэмжээг авах шаардлагатай байна гэнэ. Эхлээд санхүү зээлийн салбараас эхлэх юм байна. Сүүлийн жилүүдэд оросын ихэнхи аж ахуйн нэгжүүд гадаадын банкнуудаас зээл авч байсан. Уг нь энэ нь хэвийн үзэгдэл ч барууны банкууд өөрсдөө хямралд өртөөд эхэллээ. Тийм учир тэд өөрсдийнхөө санхүүгийн боломж бололцоог ашиглан өөрийн үндэсний компаниудад хэрэгцээтэй зээлийг олгох юм байна. Нөөц хөрөнгө байна. Орлогын эх үүсвэр цар хүрээ хангалттай байна. Гэхдээ эдгээрийг хөгжил цэцэглэлтийн хөрөнгө оруулалт болгон хувиргаж сурах хэрэгтэй байна гэнэ. Санхүү зээлийн баталгаатай байдал болон хүчин чадлыг дээшлүүлэх хэрэгтэй учир 5 их наяд рублийг банк санхүүгийн зах зээлийг тогтворжуулахын тулд гаргасан байна. Гэхдээ энэ гаргаж буй хөрөнгө яг хөрс сууринд очиж үр өгөөжөө өгч буй эсэхийг хянах шаардлагатай. Эсбөгөөс хөрөнгө санхүүгийн нэг удаагийн амь тариа болоод алга болчихгүй гэх баталгаа байхгүй гэж үзжээ. Тийм ч учраас 700,000 рубль хүртэлх иргэдийн хадгалмжинд төрөөс баталгаа гаргаж өгснөөр нийт хадгаламж эзэмшигчдийн 98,5 хувь нь айх аюулгүй болжээ. Мөн татварын баазыг 2009 оны 1/1 нээс 4 пунктээр буулгах төлөвлөгөөтэй байгаа юм байна. Мөн холбооны улсуудын болон бүс нутгууд өөрсдийнхөө нутаг дэвсгэрт мөн татварын баазыг 4 пунктээр бууруулах эрхтэй болж байгаа юм байна. Жижиг бизнес эрхлэгчдийн 15 хувийн татварын баазыг бүс нутгуудад 10-5 хувь хүртэл бууруулах эрх олгох гэж байгаа юм байна. Дээрх асуудлуудыг шийдвэрлэхийн тулд Татварын багц хуулинд өөрчлөлт яаралтай оруулах хэрэгтэй байгаа юм байна. Мөн хямралд өртөөд буй бусад улс орнуудад туслахын тулд ОУВС-нд 1 тэрбум долларыг шилжүүлсэн байна. Цаашлаад Хятад болон Энэтхэгийн Оросоос худалдан авч буй бараа бүтээгдэхүүнд зээллэг олгох арга хэмжээг авч байгаа юм байна. Мөн Белорусст 2 тэрбум доллар зээллэгээр олгожээ. Орон сууцны урт удаан хугацааны зээллэгийн агентлагийн /АИЖК/ зээллэгийн багцанд 60 тэрбумыг төсөвлөснөөр банкууд иргэдэд зээл олгохоо зогсоогоогүй байна. Мөн бэлэн буюу баригдаж дуусаж буй 40000 орон сууцыг худалдан авахад зориулж 83 тэрбум рубль төсөвлөсөн нь зөвхөн барилгын компаниудыг дэмжиж байгаа хэлбэр биш гэнэ. Эдгээр орон сууцыг цэргийн албан хаагч болон нурах дөхсөн байшинд амьдарч буй иргэдэд олгох юм байна. Энэхүү барилгуудыг худалдан авснаар суурь нь тавигдсан шинэ шинэ барилгууд босно гэсэн үг. Энэ нь хүмүүс тэр байшинг худалдан авна гэсэн үг гэжээ. Түүнчлэн иргэдийнхээ байшин барих, орон сууц худалдан авахад зориулж үзүүлдэг татварын хөнгөлөлтийг 2 сая хүртэлх рубльд хүргэх саналыг 2008 оны 1/1 нээс байшин барьсан, худалдан авсан иргэдэд үзүүлэхээр санал оруулсан нь дэмжигджээ. Урьд нь 1 сая рублиэс 130000 рублийн татвар төлдөггүй байсан бол одоо 2 дахин нэмэгдэж, 260000 рубль хэмнэх боломжтой болжээ. Татвараа төлчихсөн иргэдэд улсын төсвөөс зөрүүг буцаан олгох юм байна. Төгсгөлд нь Төрийн Думын депутатын бүрэн эрхийн хугацааг 5 жил хүртэл харин Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийг дараачийн сонгуулиас 6 жил байхаар санал оруулаад байна. Төр тогтвортой байх ёстой гэсэн В. Путины зарчим Медведьевийн үед ч үйлчилж байна.
Ашигласан материал:
1. В. Путин “Единая Россия” намын 10-р Их хуралд тавьсан “Россия не откажется от планов стратегического развития” илтгэл
2. Владислав Сурков
/Первый заместитель Руководителя Администрации Президента РФ/
“Динамичное развитие России невозможно без новых эффективных людей” илтгэл

Read more »

А. Арман “Төрийн захиргаа юу, Нийтийн захиргаа юу?”

А. Арман “Төрийн захиргаа юу, Нийтийн захиргаа юу?”
...Хэн нэгний хувьд үнэт зүйл нь бусад хүний үйл ажиллагааг хязгаарласан албадлага дээр тулгуурлаж байдаг...
/John Stuart Mill, On Liberty, 130-р хуудас/
Төрийн захиргаа болон нийтийн захиргаа гэсэн 2 ойлголтын талаар ярихаасаа өмнө төрийн тухай, хүмүүс яагаад “төрийн эрхэм дээд хаанчлах эрхийг дуртай дургүй хүлээн зөвшөөрч” байдаг тухай ганц хоёр үг дурьдсуу. Эртнээс нааш хүн төрөлхтөн нийгэмших үйл явцдаа чухам 20-р зууны дунд хагас хүртэл гагцхүү эзэн боол, хаан албат, удирдагч удирдуулагч, төр иргэн /хэдийгээр тэр төрөө үзэмжийн төдий сонгодог байсан ч/ гэсэн дээрээс доош чиглэсэн босоо удирдлагатай явж иржээ.
Энд тэгш эрхийн тухай, хувь хүний эрх, эрх чөлөө төрөөс дээгүүр болох тухай сургадаг нийгмийн гэрээний онол болон, утопи социалистууд, либерал болон анархи онолыг үндэслэгчид болон цааш нь хөгжүүлсэн философичдийн хичээл зүтгэлийг дурьдалгүй өнгөрөх нь зүйд үл нийцнэ. Гэвч тэд “хэрэв тэдэнд идэх талхных нь төлөө ажиллах боол, тэднийг нь харгалзах манай цэргүүд байгаагүй бол тэд хэрхэн хэдий завандаа ертөнцийн аливаа юмс үзэгдлийн тухай бодож маргалдах нь битгий хэл, төр /сенат болон консул/ эзэн хаан гурвын хэн нь илүү эрхтэй байх талаар мэтгэлдэн чалчих зав олдох билээ”1 хэмээн Ромын Анхдугаар эзэн хаан Гай Юлий Цезарь Октавиан Август /бүтэн алдар нь Их эзэн хаан, Тэнгэрлэг Цезарийн хүү, Август, Агуу Понтифик, 13 удаагийн Консул, 21 удаа Их Эзэн хаан, 37 удаа Ардын Хурлаас Эрх авагч, Эзэнт Гүрний Эцэг/ шоолсончлон тэд өөрсдөө төрийн хамгаалалтан дор эрх чөлөөтэй байх ёстой хүмүүсийг боолчлох юм уу зарцалж, тэр завшаанаар хүн төрөлхтөний эрх, эрх чөлөөний тухай сургаалиудаа бий болгожээ.
Сая Октавиан Цезарийн бүтэн алдрыг нь зориудаар тэмдэглэв. Учир нь жирийн хүн Болдбаатарын Амарзаяа гэж дуудагдах бол, тайж язгууртан юм уу нийгмийн дээд хэсгийн хүн бол Түшээт хан аймгийн засаг ноён, чин бишрэлт ван Чахундорж гэх юм уу, одоо цагт “Эрэл”-ийн Эрдэнэбат, “Фортуна” Батбаяр хэмээн цол гуншин нь их л уртсаж ирдэг бөгөөд үүгээрээ өөрийн зэрэг дэв, хөрөнгө чинээгээ бусдыг захирах нэгэн сурталчилгааны хэрэгсэл болгодог байна. Манай сүүлийн 8-р Богд хаан бас л гиннесийн номонд орохоор урт /зөвхөн нэр нь л Агваанлувсанчойжнямбалсамбуу гэдэг байж. За тэгээд түмэн наст нарангэрэлт төрийг бадруулагч гэхчилэн үргэлжилнэ/2 цол гуншинтай байсан. 1991 оноос өмнө БНМАУ-ын АИХ-ын тэргүүлэгчдийн дарга, Сайд нарын зөвлөлийн дарга, МАХН-ын Улс төрийн товчооны гишүүн, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга гэдэг байв. Ингэж урт “шошго”-оороо өөрсдийгөө зэвсэглэсэн төрийн эрх баригчид юуны өмнө төрийг дээдлэх, төрийг ёсчлон дагах ёс суртахууны үүргийг ард олонд тулгаж иржээ. Түүнчлэн “Төрийг хамгаалагчид түүнийг ёс суртахууны утгаараа зөв гэдгийг үзүүлэхийн тулд өөр илүү эерэг үндэслэл олно гэдэгт итгэлтэй байдаг. Энэ нь төрийг даган дээдэлж байх ёс суртахууны үүрэгтэй гэдгийг үзүүлэх явдал юм. Төр хүчин чадлаа алдах юм бол хуучин социалист орнууд задрахад тохиолдсон шиг явдал тохиолдож болно гэдгийг бид ёс суртахууны үүргээ ухамсарласан үндсэн дээр ойлгох болно.”3 Гэтэл “бидний өмнө үзсэнчлэн, хүн байгалиасаа чөлөөтэй, тэгш, бие даасан байдалтай төрдөг учраас угаасаа л хэн нэгний эрхшээлд байдаггүй гэсэн үг. Тэгэхээр төр засаг гэдэг маань зарим утгаараа хиймэл, хүний зохион бүтээсэн зүйл юм. Жон Локкийнхоор нөгөө хүн нь хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд л хүний эрх мэдэл боломжтой. Ер нь эрх мэдлийг хүлээн зөвшөөрнө гэдэг бол өөр хүнийг эрх мэдэлтэй байхыг хүлээн зөвшөөрч байна гэсэн үг. Гэхдээ та тухайн нөхцөл байдлыг сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд л нөгөө хүн таниас илүү их байгаа эрхээ эдлэх болно.”4 Тэгэхээр Локкийнхоор хувь хүн төрийг сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд л төр оршин байх, засаглах эрхтэй юм байна.Гэвч энэ бол зөвхөн сайхан онол юм. Яагаад гэвэл бидэнд та бидний өөрсдийн бодит жишээ буюу манай улсын нөхцөл байдал дээр дурьдсан бүхэн зөвхөн цаасан дээрх бичиг болох нь харагдаж байна.
Жишээ нь: МУ-ын Үндсэн хууль 2-р бүлэг. 14-р зүйлийн 1-д
- Монгол улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.
Мөн бүлгийн 9-р зүйл
- Шууд буюу төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан төрийг удирдах хэрэгт оролцох эрхтэй. Төрийн байгууллагад сонгох сонгогдох эрхтэй.
Мөн бүлгийн 12-р зүйл
- Төрийн байгууллага, албан тушаалтанд өргөдөл, гомдлоо гаргаж шийдвэрлүүлэх эрхтэй. Төрийн байгууллага, албан тушаалтан нь иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хуулийн дагуу шийдвэрлэх үүрэгтэй.
гэж тус тус заажээ. Та бүхэн анзаарсан бол бүгд тэгш эрхтэй гэж заасан мөртлөө төрийг удирдах хэрэгт оролцох эрхтэй, сонгогдох эрхтэй гэсэн мөртлөө өргөдөл гомдлоо шийдвэрлүүлэх болоход төрийн байгууллага, албан тушаалтан шийдвэрлэх нь /өөрийнхөө үзэмжээр гэж хэлэхэд буруудахгүй байх/. Өөрөөр хэлвэл бид эрхийг нь сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн нөгөө төрийн байгууллага, албан тушаалтан бидний өргөдөл гомдлыг хуулийн дагуу шийдвэрлэх юм байна. Зүй нь энэхүү заалт нь “Төрийн байгууллага, албан тушаалтан нь иргэдийн санал, хүсэлт, өргөдөл, гомдлыг тэдэнтэй зөвлөлдөж, шуурхай шийдвэрлэх үүрэгтэй” гэсэн бол төрийн захиргаадалтаас, нийтийн захиргаа руу шилжих том алхам болох байсан болов уу?
Гэвч энд бас нэгэн алдаатай асуудал бий. Юу гэвэл иргэдийн улс төрийн амьдралыг сонирхох идэвхи юм. Оросын улс төр судлаач К. Б. Холдовский улс төрийн амьдралыг сонирхох сонирхолд нөлөөлдөг 3 бүлэг хүчин зүйлүүдийг үндэс болгон хүмүүсийг нийгэм улс төрийн амьдралыг сонирхож буй байдлаар нь:
1. Идэвхтэй сонирхогчид
2. Идэвхгүй сонирхогчид
3. Ерөөс огт сонирхдоггүй хүмүүс гэж ангилжээ. Ийм ангилал шалгуурыг Польшийн эрдэмтэн Ежи Вятр судалгаандаа ашиглажээ.5
Манайд сүүлийн үед энэ 3 дахь бүлгийн хэв шинж нийт ард иргэдийн дунд зонхилох болсон нь, саяхан болж өнгөрсөн, ирэх ням гаригт дахин явагдах /2008 он 11 сарын 30 нд/ орон нутгийн ИТХ-ын сонгуулиас илт харагдаж байна.
Тэгэхээр эндээс иргэд өөрсдөө төрийн эрх барилцах үүргээсээ татгалзаж байгаа юм бол яагаад төрийг өөрсдөдөө үйлчлэх ёстой гэж шахаж шаардах ёстой юм бэ? Гэсэн асуулт гарч ирнэ. Энэ нь зайлшгүй бөгөөд тэдний үндсэн хэрэгцээ учир тэдэнд төрийг эс хүндэтгэх эсвэл санал өгөх эсэх нь огт хамаагүй гагцхүү тэд өөрсдөд нь ус агаар мэт хэрэгтэй төрийн үйлчилгээг нэхэж суух нь чухал байгаа юм. Өөрөөр хэлвэл өнөөдрийн та бидний төрийн захиргаа юу, нийтийн захиргаа юу гэсэн сэдэв маань манай нийт ард иргэдийн ердийн олонхийн ухамсарт ердөө л нийгмийн халамж үйлчилгээ, цалин тэтгэвэр, хүүхдийн мөнгө, гэрлэлтийн мөнгө, өвөл даарахад автобус, сургуульд сурахад төлбөрийн зээл гэсэн байнгын халамжийн улс гэж л бууж байгаа юм. Уг нь Вестминстрийн буюу Шинэ Зеландын төрийн /нийтийн/ захиргааны шинэтгэлийг олон сайхан нэртэй төслүүдээр Монголд хэрэгжүүлэхдээ хэлбэрийн төдий бус, хэрхэн яаж өөрсдөө төрийн өндөрлөгт үлдэхийн тулд бус, үнэхээр шинэчлэе, бас өөрчлөн байгуулъя гэж зорьсон бол өдийд ийм өрөвдөм дүр зураг буухгүй байсан юм. Зөвхөн гадны томоохон донорын шахалтаар, зөвхөн хуулиуд баталснаар /засаж өөрчилснөөр/, зөвхөн цахим хэлбэрт шилжсэнээр, зөвхөн төр иргэддээ үйлчлэх тухай лоозогносноор төрийн захиргаа нийтийн захиргаа руу шилжихгүй юм. Энэ нь нийгмийн эд эс болсон иргэдийнх нь тархинд нийгмийн халамж авах хүсэл /бэлэнчлэх/ мөрөөдлийнх нь оронд нь гүн бат шингэсэн цагт л сая манай улс нийтийн захиргаатай болно. Бас төрийн бус байгууллагууд буюу иргэний нийгмийн гэх тодотголтой сайн дурынхны идэвхи санаачлагаар л нийтийн захиргаа хөгжин цэцэглэнэ гэвэл учир дутагдалтай. Ард иргэдийн өмнөөс хэдхэн хүн бичиг цаас чулуудаж, жагсаж цуглахдаа бус ард иргэд өөрсдөө өөрийнхөө өмнөөс явж хөөцөлддөг болсон тэр цагт төрийн захиргаанаас нийтийн захиргаа луу шилжинэ. Мөн түүнчлэн сонгуулиас сонгуулийн хооронд сонгогчидоо хэрхэн “тархийг нь угаах тухай” бодож явдаг улс төрчид, нам эвсэл, засгийн газрын зарласан “нүд хуурах төдий хэмнэлт, нүүр хуурах төдий инээмсэглэх” мөрийн хөтөлбөр, амлалтаар төрийн захиргаа нийтийн захиргаа болчихгүй юм. Гагцхүү шинэтгэлийг хийх итгэл үнэмшил, урам зориг, эрч хүч, ухаан мэргэн, ноён нуруутай лидерүүд, улстөрийн хүчнүүд байсан цагт л энэ бүхэн бололцоотой юм. Төгсгөлд нь бид санаа авууштай хоёр суутны үгийг иш татсуу.
“Ганц ажил олгогч нь төр байдаг улс оронд сөрөг хүчин байна гэдэг бол алгуурхан өлбөрч үхнэ гэсэн үг юм. Ажил хийдэггүй хүний ам хөдлөхгүй гэсэн хуучин зарчмыг, дуулгаваргүй хүн хоол идэхгүй гэсэн шинэ зарчмаар сольж байна” Оросын алдарт меньшевик Лев Тройцкий6
“Улсаа диваажин болгох ажлыг төрөөр хийлгүүлэх гэх нь төрийг улсын там болгох ажил юм” Ф. Гельдерлин



Ном зүй:
1. “Ром” Ром хотын веб сайт /Дашрамд дурьдахад мань эр 11 сартай байсан он тооллыг 12 сартай болгож, өөрийнхөө Август нэрээр 8-р сарыг нэрлэснийг дуулгавал сонин байх болов уу?/
2. “Миний нэр” Г. Энхтуяа, Б. Өнөрсайхан 2007 он. УБ. 25-р хуудас.
3. “Улс төрийн философийн удиртгал” Жонатан вольф 2002 он. УБ. Орчуулагч Б. Батчулуун 53-р хуудас.
4. Мөн ном. 54-р хуудас
5. “Социология политических отношений” Москва. 1979 г. 278-283-р хуудас Ежи Вятр.
6. “Сонирхолтой улс төр” Р. Ууганбаатар 2006 он. УБ. 72-р хуудас

Read more »

англи хэлний хичээл public administration-1

Нийтийн захиргаа – 1
ЗГ – н үндсэн үйл ажиллагаа бол НЗ юм. Энэ нь ихэвчлэн өргөн цар хүрээтэй байнгын асуудалтай байдаг. Өндөр хөгжилтэй улс орнуудад энэ нь үнэн хэрэгтээ бол амьдралын бүх талуудад нөлөөлдөг. Гэхдээ НЗ гэж юу вэ? Гэдэг асуудлаар Двайт Валдо судлаж, үүнд нэг ч тохирсон алга гэж тодорхойлсон. Тэрээр бүхий л нэг өгүүлбэрийн, нэг параграфын тодорхойлолтыг няцаан үүниийг оюуны гажилтанд л үр дүнтэй гэж үзсэн. Үүнийг хамтад нь авч үзвэл энэ бүлгийн энэ хэсэг нь олон асуудлууд, түүний хариуг гаргаж ирсэн. Энэ нь орчин цагын НЗ-н мөн чанар юм. Тэд өнөөдөр энэхүү салбарт уншигчыг бүрэн дүүрэн мэдлэгтэй болгох, оюун санааны үндсэн үйл явцтай болгохоор оролдож байна. Сүүлийн хагас зуун жилийн турш Валдо НЗ-ны эрдэмтэдийн дунд гол хүн нь байсаар ирсэн. Хүмүүсийн хамтын ажиллагааны зорилгод НЗ-г хүмүүсийн хамтын ажиллагааны технологийн хувьд авч үзвэл зохион байгуулалт ба удирдлага, зүй зохистой байдлыг онцолж байв. НЗ-ны аливаа тодорхойлолт болон зөвлөгөөнд бюракратыг заавал байх ёстой гэж үзсэн. НЗ-нд зохион байгуулалтын энэ хэлбэрийн сонгодог дүгнэлт нь олон удаа батлагдсан бөгөөд үүнийг нь Макс Вебер хөгжүүлсэн. Вебер үзэхдээ үүний чхал талууд нь бюракратизмын дээд хэлбэрийг нээн илрүүлэх гэж үзсэн. Ийм учир ЗГ-н бүтэц, эрх зүйн тогтолцоо, соёлын хүрээ, нөөц, технологийн өөрчлөлтүүдтэй уялдан бюракрат нь өөрөөр үүэг гүйцэтгэж болзошгүйг нарийн анхаарал хандууулах хэрэгтэй гэж үзсэн. Бюракрат бол эхний болон үндсэн засаглалын загварчлалыг хэрэгжүүлэхэд зохион байгуулалтын хэлбэр, тухайлбал оновчтой эрх зүйн засаглал гэж үзсэн. Вебер бюракратыг нийгэмд тогтвортойгоор бодит байдлын хэм хэмжээнд тархахыг шаардаж байсан. Валдо Вебер хоёр НЗ-г үзэхдээ байнгын бюракрат зохион байгуулалт гэж үзсэн өөрөөр хэлбэл эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх хамтын ажиллагааг дэмжих юм.


Чадах ядахаараа орчууллаа. Засах юм байвал засаарай. Доор үгийг нь орууллаа.



1. public administration- нийтийн захиргаа
2. central activity of government- ЗГ-н үндсэн үйл ажиллагаа
3. large in scale-өргөн цар хүрээтэй
4. almost, always-бараг дандаа
5. to be complicated-хүндрэлтэй байх
6. in highly developed nations-өндөр хөгжилтэй улс орнуудад
7. to touch upon-нөлөөлөх
8. virtually-унэн хэрэгтээ
9. all aspects of life—амьдалын бүх талууд
10. there is no good definition of it-үүнд сайн тодорхойлолт алга
11. to observe-судлах ажиглах
12. to dismiss-няцаах халах
13. one sentence definition-нэг өгүүлбэрийн тодорхойлолт
14. one paragraph definition-нэг параграфын тодорхойлолт
15. productive-үр дүнтэй
16. “mental paralysis”-оюуны гажилт
17. to take together-хамтад нь авч үзэх
18. the selection in this section-энэ бүлгийн энэ хэсэг
19. to raise many questions-олон асуулт үүсгэх
20. the nature of contemporary PA-орчин цагийн НЗ-ны мөн чанар
21. to make the reader fully conversant-уншигчийг бүрэн дүүрэн мэдлэгтэй болгох
22. the major intellectual currents-оюун санааны үндсэн үйл явц
23. in the field-энэ салбарт
24. most important American PA-or thinker Dwight Waldo-Америкийн НЗ-н нэрт судлаач Двайт Валдо
25. during the past half century-сүүлчийн хагас зуун жилийн турш
26. to view public administration as a technology for human cooperation-НЗ-г хүмүүсийн хамтийн ажиллагааны технологийнх нь хувьд авч үзэх
27. to emphasize-онцлох
28. rationality-оновчтой зүй зохистой байдал
29. organization and management-зохион байгуулалт ба удирдлага
30. in the pursuit of cooperation-хамтын ажиллагааны зорилгод
31. any definition of PA-НЗ-ны аливаа тодорхойлолт
32. to be certain-тодорхой байх
33. to involve bureaucracy-бюракратизмыг багтаах
34. the classic analysis of this form of organization-зохион байгуулалтын энэ хэлбэрийн сонгодог дүгнэлт
35. to be frequently relied-олон удаа баталсан байх
36. to develop/ to be developed-хөгжих хөгжүүлэх
37. mentally-оюун ухаандаа
38. to construct an “ ideal type” of bureaucracy-бюракразмын дээд хэлбэрийг бий болгох
39. a way of uncovering-нээх илрүүлэх арга зам
40. it’s essential, core aspects-үүний чухал гол талууд
41. consequently-ийм учир
42. the analysis-энэхүү анализ
43. to pay scant attention-нарийн анхаарал хандуулах
44. to function/ might function-үүрэг гүйцэтгэх, болзошгүй
45. in accordance with changes-өөрчлөлтүүдтэй уялдан
46. changes in resources-, technologies-нөөц технологи дахь өөрчлөлтүүд
47. governmental structure-ЗГ-н бүтэц
48. legal systems-эрх зүйн тогтолцоо
49. cultural settings-соёлын хүрээ
50. a form of organization for exercising a type of authority-засаглалйн загварчлалыг хэрэгжүүлэх зохион байгуулалтын хэлбэр
51. /namely/ “rational legal authority-/тухайлбал/ оновчтой эрх зүйн засаглал
52. to claim-шардах заргалдах
53. to pervade-түгэх тархах
54. a society-нийгэм
55. norms of personality-бодит байдлын хэм хэмжээ
56. to become stronger-тогтвортой шийдвэртэй болох
57. it’s frequently bureaucratic organization-үүний байнгын бюракрат зохион байгуулалт
58. to promote organization-зохин байгуулалтыг дэмжих
59. to exercise authority-эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх

Read more »